Ograniczenie widoczności alkoholu w sklepach może być jednym z najbardziej skutecznych i jednocześnie najmniej konfliktowych narzędzi polityki zdrowia publicznego. Polska Organizacja Przemysłu i Handlu Naftowego (POPiHN) zaprezentowała koncepcję sprzedaży bezwitrynowej alkoholu, czyli zmiany standardu ekspozycji alkoholu w całym handlu detalicznym – od sklepów osiedlowych po stacje paliw.
Propozycja, oparta na międzynarodowych badaniach i doświadczeniach innych państw, ogranicza bodźce zakupowe, zmniejsza kontakt dzieci z alkoholem i wspiera osoby zmagające się z uzależnieniem, nie naruszając przy tym zasad legalnego obrotu ani wolnego rynku.
Sprzedaż bezwitrynowa alkoholu jako element systemowej polityki zdrowia publicznego
Koncepcja sprzedaży bezwitrynowej została zaprezentowana 2 grudnia w Sejmie RP podczas Okrągłego Stołu poświęconego polityce alkoholowej w Polsce, zorganizowanego przez Fundację Forum Obywatelskiego Rozwoju (FOR). W debacie uczestniczyli parlamentarzyści, eksperci zdrowia publicznego, ekonomiści oraz przedstawiciele branż regulowanych.
Jednym z kluczowych głosów był głos prezesa i dyrektora generalnego POPiHN, dra Leszka Wiwały, który podkreślał, że skuteczna polityka alkoholowa nie może opierać się na selektywnych zakazach, lecz na rozwiązaniach systemowych ograniczających impulsy zakupowe.
Jeśli polityka alkoholowa ma przynosić realny efekt, musi być systemowa, a nie wybiórcza. Rozwiązania regulujące tylko wybrane elementy rynku nie zatrzymają ani przestępczości, ani nadużyć związanych z alkoholem. Z perspektywy bezpieczeństwa publicznego kluczowe są przede wszystkim edukacja, ale także ograniczanie promocji i reagowanie w miejscach, gdzie problem jest realny.
– komentuje insp. dr Mariusz Sokołowski, Uniwersytet Warszawski, były rzecznik Komendy Głównej Policji.
Widoczność alkoholu a zakupy impulsywne – twarde dane z badań
Według badań cytowanych przez POPiHN ekspozycja alkoholu w przestrzeni handlowej ma bezpośredni wpływ na decyzje zakupowe konsumentów. Analizy z Wielkiej Brytanii wykazały, że umieszczanie alkoholu w silnie eksponowanych miejscach (przy kasach, na końcach alejek, w centralnych punktach sklepu) powoduje wzrost sprzedaży:
- piwa – o 23%,
- wina – o 34%,
- alkoholi mocnych – aż o 46%.
Wzrost ten wynika głównie z zakupów nieplanowanych, podejmowanych pod wpływem impulsu, a nie z realnego popytu konsumenckiego.
POPiHN zwraca również uwagę na aspekt społeczny. Badania z Nowej Zelandii pokazują, że dzieci miały kontakt z ekspozycją alkoholu w 85% wizyt w sklepach, a w ponad 63% placówek widziały go przy każdej wizycie. Taka ekspozycja sprzyja normalizacji alkoholu jako produktu codziennego użytku już od najmłodszych lat.
Na czym polega sprzedaż bezwitrynowa alkoholu?
Sprzedaż bezwitrynowa to zmiana standardu ekspozycji alkoholu w handlu detalicznym. Produkty pozostają w ofercie, jednak są oddzielone od klienta nieprzezroczystą przesłoną (np. z plexi), dzięki czemu nie dominują wizualnie w przestrzeni handlowej.
Klient otrzymuje informację o dostępności asortymentu, a sam proces zakupu odbywa się w standardowy sposób – bez dodatkowych formalności. Rozwiązanie jest adresowane do całego rynku detalicznego: sklepów osiedlowych, dyskontów, supermarketów oraz stacji paliw.
Tego typu rozwiązania funkcjonują już w polityce antynikotynowej. Wiemy, jak ograniczenie ekspozycji wpływa na zachowania konsumentów. To jest narzędzie prewencji, a nie pozorowanie działań. Jeżeli mamy wprowadzać ograniczenia, róbmy to równo i w sposób, który rzeczywiście ogranicza impulsy, a nie sektory rynku.
– podkreślał dr Leszek Wiwała.
Przykład Estonii: szybki i mierzalny efekt regulacji
Jednym z kluczowych argumentów przywoływanych przez POPiHN są dane z Estonii, gdzie w 2019 r. wprowadzono ograniczenia ekspozycji alkoholu. Już po 2,5 miesiąca:
- odsetek zakupów impulsywnych spadł z 5% do 2%,
- liczba klientów zauważających alkohol w sklepie zmniejszyła się z 65% do 52%,
- kontakt wzrokowy z półkami alkoholowymi spadł o niemal 50%,
- czas poświęcany na oglądanie alkoholu skrócił się o 29%.
Dane te pokazują, że ograniczenie ekspozycji działa szybko i precyzyjnie, bez konieczności wprowadzania kosztownych i konfliktowych zakazów.
Stacje paliw w debacie o alkoholu – fakty zamiast mitów
Jak podkreślają przedstawiciele branży paliwowej, stacje paliw odpowiadają za niewielki – ok. 2-2,6% – udział w rynku sprzedaży alkoholu, a jednocześnie należą do najbardziej kontrolowanych punktów handlu, z monitoringiem i procedurami weryfikacji wieku.
Stacje paliw odpowiadają za niewielki ułamek sprzedaży alkoholu, a jednocześnie należą do najbardziej kontrolowanych punktów handlu – z monitoringiem, weryfikacją wieku i najwyższymi standardami bezpieczeństwa. Młodzież praktycznie nie robi tam zakupów alkoholu. Dlatego, jeśli chcemy działać odpowiedzialnie, skupmy się na rozwiązaniach, które zmniejszają szkody społeczne, a nie na takich, które tylko zmieniają beneficjentów sprzedaży.
– mówił dr Leszek Wiwała.
Zdrowie publiczne bez wojny z rynkiem
Alkohol odpowiada w Polsce nawet za 35 tys. zgonów rocznie i generuje wielomiliardowe koszty społeczne związane z leczeniem, wypadkami, absencją w pracy czy przemocą domową.
Badania pokazują, że koszty społeczne alkoholu liczone są nawet w setkach miliardów złotych. To obciążenia, których nie rekompensują obecne wpływy z akcyzy. Dlatego racjonalne ograniczenia dostępności czy ekspozycji nie są kwestią ideologiczną, lecz ekonomiczną.
– ocenia prof. Krzysztof Koźmiński z Uniwersytetu Warszawskiego.
Sprzedaż bezwitrynowa nie blokuje legalnego obrotu i nie sprzyja szarej strefie. Zmienia jedynie „otoczenie decyzji zakupowej”, ograniczając impulsy i presję wizualną.
Sprzedaż bezwitrynowa jako standard dla całego handlu
POPiHN apeluje o rozwiązania horyzontalne i proporcjonalne, obejmujące cały handel detaliczny, zamiast selektywnych zakazów.
Zamiast zakazywać wybranym, zmieńmy standard wszystkim. Sprzedaż bezwitrynowa ogranicza impulsy, szczególnie u osób uzależnionych i młodych. To dokładnie ten mechanizm, który zadziałał w przypadku papierosów.
– podsumowuje prezes POPiHN.
Rozwiązanie to może stać się elementem systemowej strategii zdrowia publicznego, jednocześnie poprawiając jakość przestrzeni handlowej i wzmacniając wizerunek odpowiedzialnego biznesu – w tym także sektora paliwowego.
POPiHN
Loading ...